زمان مطالعه: ۷ دقیقه
این پنل، روز سه‌شنبه ۲۸ آبان ماه، در سالن پردیس نمایشگاه گفت‌وگو، برگزار شد.
آرمان صفایی مشاور توسعه کسب و کار و مدرس مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف، دبیر علمی نشست تخصصی «نقد و ارزیابی طرح نوآفرین»، بود. سروش قاضی‌نوری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی، حسین حسینی‌تبار مدیر اجرایی بیدبرگ و عادل طالبی عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی، نیز به عنوان سخنران در این پنل، حضور داشتند.
در ادامه، بخش نخست از شرح کامل نشست «نقد و ارزیابی طرح نوآفرین» را می‌خوانید.
***
– آرمان صفایی دبیر علمی سمینار: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، چندی پیش از سامانه‌ای با عنوان «طرح نوآفرین» رونمایی کرد. این نهاد، هدف از طرح خود را ارائه حمایت‌های قانونی از استارتاپها و کسب و کارهای نوپا و تسهیل فعالیت آنها، دانسته است. از آقای قاضی‌نوری می‌خواهم به واسطه تجربه حضور در معاونت سیاست‌گذاری و اعتباربخشی سازمان فناوری اطلاعات ایران، در مورد چرایی و چگونگی تدوین طرح نوآفرین، توضیحاتی را ارائه کنند.
– سروش قاضی‌نوری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی: ایده اولیه طرح نوآفرین، این بوده است که شرکت‌های نوپا و استارتاپها در بدو شکل‌گیری خود زیاد تحت فشار قرار نگیرند. آنها در حوزه‌هایی مانند تامین مالی، بیمه و مالیات با چالش مواجه هستند. ممکن است ایده استارتاپی شکست خورده اما بدهی سنگینی به سازمان تامین اجتماعی یا دارایی داشته باشد. به ویژه ناآشنایی با قوانین، باعث بدهی مالیاتی سنگینی برای آنها می‌شود. ایده طرح نوآفرین این بود که شرکت‌های بسیار کوچک که هنوز توان دانش‌بنیان شدن را ندارند و از چند جوان دارای ایده تشکیل شده‌اند، در این حوزه‌ها حمایت شود. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، اوایل سال ۱۳۹۷، این طرح را به هیات دولت ارائه کرد که حمایت‌هایی از جمله معافیت‌های بیمه‌ای و مالیاتی برای شرکت‌های کوچک در آن پیشبینی شده بود. برخی از مواردی که در نسخه اولیه دیده شده بود، غیرقانونی شناخته شد. برای مثال، معافیت مالیاتی یکی از این موارد بود که به تصویب دو سوم نمایندگان مجلس نیاز داشت. در نتیجه، هیات دولت این نسخه را با ایرادات مفصلی که عمدتا حقوقی بودند، به وزارتخانه بازگرداند و تاکید کرد که این مباحث نیازمند قانون هستند. این در حالی است کهقانونگذاری در ایران، فرایندی طولانی و پیچیده دارد. گاه نیز طرح اولیه تحت تاثیر مباحث سیاسی قرار می‌گیرد و تغییر می‌کند. به همین دلیل وزارتخانه اصرار داشت که طرح نوآفرین در قالب مصوبه هیات دولت، اجرایی شود. بنابراین مقرر شد که طرح، به گونه‌ای اصلاح شود که در چارچوب اختیارات قانونی هیات وزیران باشد. برای مثال، وزارتخانه باید متن آن را به گونه‌ای تنظیم می‌کرد که هیچ معافیت مالیاتی یا بیمه‌ای جدیدی را اضافه نکند و از موارد موجود بهره بگیرد. از آذر ماه سال گذشته تدوین نسخه جدید آغاز شد و در خرداد سال جاری با عنوان آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های نوپا، به تصویب هیات وزیران رسید. این آیین‌نامه ویژگی‌هایی دارد؛ نخست آنکه شرکت نوپا را مجموعه‌ای دانسته است که سرمایه آن کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان و درآمد شرکت در طول یک سال، کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان باشد. هدف این بوده است که آیین‌نامه مورد نظر راهی را برای تقلب ایجاد نکند. برخی انتقاد می‌کنند که طرح‌های حمایتی، شرکت‌های بزرگ را تشویق می‌کند که کارهای خود را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنند تا از معافیت‌های بیمه‌ای و مالیاتی بهره‌مند شوند. با تعریف این آیین‌نامه از شرکت‌های نوپا، امکان چنین تقلبی وجود ندارد.
نکته بعدی، نوع حمایت‌هایی است که در این طرح پیشبینی شده‌اند. این طرح، از امکانی در قانونی رفع موانع تولید، برای حل مشکل معافیت‌های مالیاتی استفاده کرده است. بر اساس قانون مورد اشاره، شرکت‌های خدماتی و اطلاعاتی حوزه فناوری اطلاعات، در صورتی که پروانه بهره‌برداری دریافت کنند، در بازه زمانی مشخصی از این معافیت بهره‌مند می شوند.طرح نوآفرین به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اختیار داده است که به شرکت‌های نوپا، پروانه بهره‌برداری بدهد؛ در نتیجه بدون هیچ اشاره‌ای به موضوع مالیات، آنها را مشمول معافیت می‌کند.
در مورد موضوع بیمه، امکان ارائه معافیت وجود نداشت اما بر اساس این طرح، موسسان استارتاپها که کارفرما هستند و حقوقی دریافت نمی‌کنند، از شمول قانون تامین اجتماعی خارج می‌شوند. در واقع نیازی به رد کرد لیست بیمه در مورد آنها نیست.
یکی دیگر از چالشهای تیم‌های استارتاپی این بود که با ورود به مرکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها، در فضاهای اشتراکی آغاز به کار می‌کردند اما کد کارگاه آنها پذیرفته نمی‌شد و نهادها آنها را به رسمیت نمی‌شناختند. سازمان امور مالیاتی، از آنها انتظار داشت اجاره‌نامه‌ای را که متعلق به محلی تجاری باشد ارائه کنند تا برای آنها کد صادر شود. سازمان تامین اجتماعی نیز همه افراد حاضر در فضای اشتراکی را زیرمجموعه شتاب‌دهنده‌ها می‌دانست. این چالش‌ها، مانعی برای رشد استارتاپها در کشور بودند. افراد نیز در ایجاد فضای اشتراکی برای آنها مردد می‌شدند؛ چرا که ممکن بود درگیر مسائل بیمه‌ای شوند. طرح نوآفرین برای نخستین بار در کشور، این موضوع را به رسمیت شناخت که استارتاپ‌های مستقر در مراکز رشد، فضاهای کار اشتراکی و شتاب‌دهنده‌ها، می‌توانند به صورت مستقل کد کارگاهی دریافت کنند. وزارتخانه با شرکت پست هم مذاکراتی را انجام داده و این شرکت پذیرفته است که به میزهای هر استارتاپ، کد پستی بدهد. در نتیجه استارتاپها اکنون می‌توانند کد بیمه‌ای و مالیاتی مستقل، دریافت کنند.
موضوع تامین مالی، حمایت دیگری است که در مصوبه هیات وزیران دیده می‌شود. دولت، نمی‌تواند به صورت مستقیم استارتاپ‌هایی را انتخاب و از آنها حمایت کند. در صورتی که بخش‌های دولتی قصد چنین حمایتی را داشته باشند، در نهایت مسائلی چون آشنایی و سفارش رخ می‌دهد. طرح نوآفرین قرار نیست کل مشکل تامین مالی استارتاپها را از میان ببرد اما می‌خواهد بازاری را که دچار رکود شده است، تحریک کند. بر این اساس وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات، یک صندوق پژوهش فناوری را به ارزش ۱۰۰ میلیارد تومان تشکیل داده است که ۴۰ میلیارد تومان آن را دولت و مابقی را بخش خصوصی تامین کرده‌اند. این صندوق در عمل خصوصی محسوب می‌شود و می‌تواند بخشی از منابع مالی مورد نیاز استارتاپها را تامین کند. نهادهای قانونی مجوز تشکیل این صندوق را صادر کرده‌اند و شکل‌گیری آن در مرحله ثبت قرار دارد. سه شرکت بزرگ بخش خصوصی در آن شریک شده‌اند و هیات‌مدیره این صندوق نیز انتخاب شده است. برآورد می‌شود که صندوق پژوهش فناوری، می‌تواند با سرمایه خود و منابعی که از محل‌های مختلفی چون کارگزاری و صندوق نوآوری و شکوفایی به دست می‌آورد، در حدود ۸۰۰ میلیارد تومان منابع مالی را وارد اکوسیستم استارتاپی کند. هر چند این مبلغ برای حوزه مورد نظر کفایت نمی‌کند، اما می‌تواند محرکی برای فعالیت در این اکوسیستم باشد.
تسهیلات دیگری نیز از جمله در زمینه بهره‌گیری از خدمات مراکز تحقیق و توسعه خارجی و اشتغال اتباع غیرایرانی، در آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های نوپا دیده می‌شود. این مصوبه گام نخست در مسیر حمایت از کسب و کارهای نوپا و استارتاپی بوده است. وزارتخانه اکنون به طور مستمر با نهادهای ذی‌ربط مذاکره می‌کند تا از اجرای مفاد آن اطمنیان یابد. جلسه‌های متعددی با سازمان امور مالیاتی یا سازمان تامین اجتماعی برگزار شده است تا آنها معافیت‌ها و امتیارات این مصوبه را بپذیرند. بدون شک طرح نوآفرین کمبودهایی نیز دارد، اما امتیازهایی که در این آیین‌نامه گنجانده شده، در حدی است که در اختیار هیات‌وزیران قرار داشت.
– عادل طالبی عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی: طرح‌هایی مانند نوآفرین، معمولا روی کاغذ خوب هستند؛ باید دید در عمل چگونه اجرا می‌شوند. ضمن اینکه گاهی خود قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌ها نیز لزوما به نفع کسب و کارها نیستند. به قول یکی از دوستان، بسیاری از نمایندگان مجلس، پیش از حضور در قوه مقننه، کارمند دولت بوده‌اند؛ در نتیجه نمی‌توان از آنها انتظار داشت، قانونی را تصویب کنند که برای کسب و کارهای بخش خصوصی مفید باشد. نمایندگانی که حقوق‌بگیر بوده‌اند، شناختی از ویژگی‌ها و نیازهای سرمایه یا چالش‌هایی چون بیمه و مالیات ندارند.
در مورد طرح نوآفرین، هدف این بوده است که جلوی برخی سوءاستفاده‌ها گرفته شود که انگیزه خوبی است. اما این آیین‌نامه گام نخست است و کسب و کارهای نوپا و استارتاپها به حمایت‌های بیشتری نیاز دارند. یکی از ایرادهای اساسی طرح نوآفرین، این است که در زمان تدوین آن، با هیچ‌یک از نهادها و فعالان صنفی این حوزه مشورت نشد. در واقع مدیران و کارمندان دولت، گرد هم آمدند و برای کسب و کارها و استارتاپها تصمیم‌گیری کردند. وزارتخانه، فعالان صنفی این اکوسیستم را در جریان تدوین و تصویب آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های نوپا قرار ندارد. زمانی که نمایندگان مجلس قصد تصمیم‌گیری در مورد طرح‌های مرتبط را دارند، از اعضای نهادهای صنفی برای حضور در کمیسیون‌ها دعوت می‌کنند. هر چند معمولا مشورت‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، اما حداقل در ظاهر، احترام صنف نگه داشته می‌شود.
شما به نکته‌ای اشاره کردید مبنی بر اینکه وزارتخانه قصد داشت، آیین‌نامه‌ای قابل تصویب در هیات‌وزیران را تدوین کند. به نظر می‌رسد هدف همین بوده و قرار نبوده است طرح نوآفرین مشکلی را از استارتاپها حل کند. در واقع وزارتخانه قصد داشت، موضوعی برای ارائه در گزارش‌های سالانه خود داشته باشد و تعداد مصوبات را افزایش دهد.
پیش از این، مجلس قانونی را با عنوان «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات»، به تصویب رساند. این قانون از پشتیباتی قوه مقننه و دولت، حتی در سطح معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور، برخوردار است؛ با وجود این تا کنون دستاورد خاصی در مورد آن دیده نمی‌شود. برای مثال، عملکرد سازمان امور مالیاتی، در اجرای این قانون اختلال جدی ایجاد کرده است و ممیزهای این سازمان، واکنش مناسبی در برابر شرکت‌های دانش‌بنیان ندارند. سازمان تامین اجتماعی نیز در شکست این قانون نقش زیادی داشته است. در این شرایط، چگونه می‌توان انتظار داشت که طرح نوآفرین، به عنوان آیین‌نامه‌ای که به تصویب هیات‌وزیران رسده است، بتواند در عمل موفق باشد. استارتاپها اشتباه می‌کنند اگر امیدی به این طرح داشته باشند. ممکن است برخی جوانان صاحب ایده، بر اساس طرح نوآفرین امیدوار شوند که می‌توانند استارتاپی را راه‌اندازی کنند اما پس از آغاز کار، با مشکلات بیمه‌ای و مالیاتی مواجه شوند. وزارتخانه در آن زمان چگونه از این افراد حمایت می‌کند؟ انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی، نگران روزی است که استارتاپها درگیر چالشهای جدی با سازمان تامین اجتماعی شوند و این طرح هیچ کمکی به آنها نکند. به اعتقاد من، بهتر بود طرح نوآفرین روی همین دو موضوع بیمه و مالیات تمرکز می‌کرد و به مباحث دیگر نمی‌پرداخت. اکنون موضوعات گسترده‌ای در این طرح دیده شده است و به نظر نمی‌رسد توان حل هیچ‌یک را داشته باشد.
نگرانی بعدی من در مورد صندوقی است که این طرح پیشبینی می‌کند. در ایران چنین صندوق‌هایی معمولا، مشکل‌ساز بوده‌اند و به محل فساد تبدیل شده‌اند. قراردادها و حمایت‌ها قرار است چگونه باشد؟ این موارد جای بحث دارد.
– حسین حسینی‌تبار مدیر اجرایی بیدبرگ: من کاملا با صحبت‌های آقای طالبی موافقم. کار اصلی بیدبرگ، مباحث بیمه‌ای و مالیاتی است. در یک سال گذشته سه هزار شرکت بزرگ، متوسط و کوجک، از خدمات بیدبرگ استفاده کرده‌اند. در نتیجه ما مشکلات کسب و کارها را در این حوزه‌ها به خوبی درک می‌کنیم. در طرح نوآفرین نوعی فریبکاری دیده می‌شود؛ چرا که عنوان آن حمایت از کسب و کارهای نوپاست. در حالی که به هیچ‌عنوان، کمکی به چنین شرکت‌هایی نمی‌کند. این طرح برای حمایت از سازمان‌های امور مالیاتی و تامین اجتماعی، شرکت پست و شهرداری‌ها تدوین شده است. البته دولت وظیفه دارد حامی چنین نهادهایی باشد؛ فریبکاری آنجاست که بخواهد این امر را تحت عنوان کمک به کسب و کارهای نوپا انجام دهد.
از معدود نکات مثبت آیین‌نامه دولت این است که شتاب‌دهنده‌ها مشکلاتی جدی در رابطه با کدهای پستی و کارگاهی داشتند و طرح نوآفرین چنین چالش‌هایی را حل کرده است. استارتاپ‌هایی که با امور و مقررات بیمه‌ای و مالیاتی آشنایی دارند می‌توانند از برخی مزیت‌های این طرح بهره‌مند شوند. در مقابل، طرح نوآفرین برای آنهایی که در این زمینه اطلاعات کافی ندارند و برای مثال، از جرایم مربوط به تاخیر ارسال لیست بیمه، موعد ارائه گزارش‌های مالیاتی و اموری که باید در زمینه کسر مالیات انجام دهند، آگاه نیستند، مانند سم می‌ماند. بسیاری از کسب و کارهای نوپا در دسته دوم قرار می‌گیرند. حتی اگر دولت با هدف خیرخواهانه چنین آیین‌نامه‌ای را تصویب کرده باشد، در عمل ممکن است چالش بزرگی را برای کسب و کارهای نوپا ایجاد کند.
سازمان‌های امور مالیاتی و تامین اجتماعی هنوز آیین‌نامه‌های این طرح را اعلام نکرده‌اند. معمولا شرایط اینگونه است که در بدو تصویب طرح حرف‌های زیبایی زده می‌شود، اما در مرحله عمل اتفاقات دیگری رخ می‌دهد. کسب و کارهای نوپا برای این دو سازمان نوعی دردسر هستند و درآمد چندانی نیز نصیب آنها نمی‌کنند. طرح نوآفرین شرایطی را ایجاد می‌کند که کسب و کارهای کوچک، بزرگ شوند و بتوانند سودی به اینگونه سازمان‌ها برسانند؛ در حالی که موسسان آنها شناختی از امور مالیاتی و بیمه‌ای ندارند. در نتیجه باید بخش زیادی از درآمد خود را به نهادهای مربوط جریمه بپردازند. به همین دلیل، اطلاق عنوان حمایت از کسب و کارهای نوپا به آن نوعی فربیکاری است؛ در واقع، این آیین‌نامه برای حمایت از سازمان‌های امور مالیاتی و تامین اجتماعی طرح بسیار خوبی است و نباید آن را به استارتاپها ربط داد.
