میثم زینلی طهرانی
ریاست سازمان جهانی انقلاب های صنعتی (آیرونیا)
رسانه در عصر انقلاب صنعتی چهارم؛ تعامل یا تقابل؟
هر تحولی در دنیا بر بستر یکسری شرایط شکل میگیرد. شناخت این شرایط به شناخت هرچه بیشتر آن تحولات می انجامد. اگر مناقشه ای در می گیرد یا پیشرفتی حاصل میشود یا دوران تازهای ظهور می کند، بهترین راه برای درک آنچه رخ داده، شناخت عوامل، محرکها و شرایطی است که منجر به بروز آن شده است.
زمانی بود که جهان از ثباتی نسبی برخوردار بود؛ تغییرات نسبتا منظم و حتی تا اندازهای قابل پیش بینی بودند. تغییر تکنولوژی، تغییر الگوهای کسب و کار، مدیریت و سازمان، تغییر در مناسبات اجتماعی و توسعه فرهنگی و تغییر در نحوه دریافت و احساس ما نسبت به یکدیگر و محیط زندگی مان همه و همه به آرامی و به شکلی پیوسته پیش میرفت؛ می شد اهداف و آرمانهایی را در نقطه ای دوردست ترسیم کرده و سوار بر امواج ملایم رشد و توسعه به سمت تحقق آنها بادبان کشید.
اما آن دوران در توفانی از رخدادها ظرف چند سال به تاریخ پیوست و عصر نوین و کاملا متفاوتی پا به عرصه گذارد؛ عصر سنت گریزی، عصر اختلال نامتعارف. عصر تغییرات ناپیوسته و پرسرعت و شگرف؛ عصر حکومت دانش و فناوری؛ عصر گفتمان اقتصاد و بهره وری؛ عصر افول روزافزون منابع طبیعی؛ عصر انسان ۲، صنعت ۴، نسل Y؛ عصری که در آن آگاهانه تر شهرنشین، مصنوعانه تر هوشمند و جمعی تر پیر میشویم؛ عصر انقلاب صنعتی چهارم.
امروز می شود به هر دادهای دست یافت، به هر کنترلی که اراده کرد نزدیک شد، به هر ماشینی یاد داد که یاد بگیرد، به هر واقعیتی که اراده کرد افزود. امروز می شود رویدادها و وقایع را شفاف تر کرد، امنیت را سایبری کرد و به پنهانی ترین لایه های آگاهی نفوذ کرد.
آری، این عصر ماست؛ عصر سنت گریزی، اختلال نامتعارف، رجعت معجزات. عصر آمیزش سیستمهای فیزیکی، زیستی و اطلاعاتی؛ دورانی که هر روز در آن از گوشه و کنار ابر روندهایی سر بر می آورند و دینامیک پر قدرت شان تمام جریانها و برنامه ها را به یک باره مقید به تغییر می سازد. زمانهای که در آن نه تنها بازیها مدام تغییر میکنند، بلکه دیگر شرایط بازی هم برای همه یکسان نیست و هرکس باید قواعد و روش بازی خود را بسازد.
پذیرفتن ناپیوستگی، به معنای پذیرفتن بازاندیشی کامل در روش انجام امور از تفکر و تخیل و برنامه ریزی تا هر اقدام عملی دیگری است. عصر سنت گریزی در واقع عصر مدیریت و بهره گیری از تغییرات ناپیوسته است. بروز ناپیوستگی شدید ریشه در توسعه پرسرعت فناوری و قدرت یافتن اقتصاد وابسته به آن بیش از هر زمان دیگری در عصر حاضر دارد. به عبارت دیگر، ترکیب پیچیده دو عامل فناوری و اقتصاد آمیزه بسیار قدرتمندی را پدید آورده است که منشاء این میزان تغییر و تحولات پیاپی است. همه انقلابها یا ابر تحولها ریشه در حجم عظیمی از تغییرات دارند؛ تغییراتی که صرفا نسخههای تازهای از چیزهای قدیمی نیستند بلکه ابزارها و اندیشهها و مقولاتی از اساس جدید را در پی میآورند.
رسانه در جانمایی عصر انقلاب صنعتی چهارم کجاست؟ کارکرد رسانه در چنین دنیایی چیست؟ رابطه رسانه با نهادههای اجتماعی و مخاطبان چگونه تعریف می شود؟ یک رسانه در عصر صنعت چهار چه مولفه هایی دارد؟ در دورانی که بشر گام به گام اختیار تصمیم گیری هایش را از دست می دهد و ماشین ها هرچه بیشتر یاد میگیرند که چگونه شرایط را سنجیده و به جای ما تصمیم بگیرند، رسانه حاوی چه پیام هایی خواهد بود؟ در دورانی که دیگر ما انتخاب گر نیستیم، بلکه این ماشینها و الگوریتم ها هستند که ما (میزبان ها) را انتخاب می کنند، آیا باز هم ما مخاطب رسانه هستیم، یا ماشینها؟ انقلاب صنعتی چهارم کارکرد، مخاطب و عملیات رسانه را از اساس متحول می سازد.
حالا باید پرسید با این تصویر، میان رسانه هایی که ماشینهای هوشمند و یادگیرنده هر چه بیشتر در ایجاد و مدیریت آنها نقش خواهند داشت تعامل جای طرح و بحث بیشتری دارد، یا تقابل؟ آیا عواملی که بشر را در فضای رسانه به سمت تحت تاثیر قرار دادن هر چه بیشتر (چه بواسطه تمجید و چه بواسطه تخریب) سوق میدهند، برای الگوریتم های متفکر نیز همین طور هستند؟ نگاه سیستم های سایبر فیزیکی – سامانه هایی که از ترکیب مولفه های زیستی، فیزیکی و دیجیتالی شکل می گیرند (شاخصهای انقلاب صنعتی چهارم، مانند رایانه که شاخص سیستمی انقلاب صنعتی سوم بود) – به قدرت یا رقابت از اساس با نگاه بشر به این مقولات متفاوت است.
ماشینهای برخلاف انسانها بر بستر مشترکی شکل گرفته و زبان همسانی دارند؛ ریاضیات. نگاه رسانه های سایبر فیزیکی به رقابت و قدرت و جاه طلبی، نه براساس تقابل که بر اساس به حداکثر رساندن منافع و به حداقل رساندن هزینه ها است. آنها به سمت سینرژی هر چه بیشتر حرکت خواهند کرد. انقلاب صنعتی چهارم، عصر جنگ رسانه ها نیست، عصر همکاری هرچه بیشتر آنهاست. تلاش بشر برای سلطه طلبی با بهانه های توسعه ای با کمتر و کمتر شدن هر چه بیشتر اختیار تصمیم گیری به جایی نمیرسد. رسانه سایبرفیزیکی در چشم اندازی بسیار نزدیک و براساس الگوریتمهای یادگیرنده و با اتکا به الگوریتمهای بهره وری، جای رسانه دیجیتالی را می گیرد. این امر حتی در مورد جنگهای سایبری هم اتفاقا خواهد افتاد چرا که نقطه اشتراک همه آنها جابجایی مولفه تصمیم گیرنده از انسان به ماشین با زبان ریاضیات است.
یک رسانه در عصر انقلاب صنعتی چهارم، یک ماشین (هوش مصنوعی) یادگیرنده است. ابزاری است که برای تولید خبر ، یافتن خبر، اولویت بندی خبر و نشر خبر شاخص ها و معیارهای کاملا متفاوتی از صاحبان انسانی کنونی رسانه دارد. رسانه ها نه بر اساس فرهنگ، ایدئولوژی، سلیقه یا هر نوع اقتضا، بلکه بر اساس یک اصل ساده یعنی ارتقای بهره وری که مبنایی ریاضی دارد، اقدام به انجام کار رسانه ای می کنند. ماشین یادگیرنده در واقع نوعی هوش مصنوعی است که ابزارهای متنوعی برای جمع آوری اطلاعات و ایجاد الگوهای بهینه سازی در اختیار دارد. این قبیل ماشین ها که در سطحی بالاتر در انقلاب صنعتی چهارم آنها را سیستم های سایبر فیزیکی می خوانند، رسانه های کاملا نوینی را ایجاد و هدایت می کنند.
عامل انسانی در این عصر، عملا از یک کنشگر و اقدام کننده، به یک منبع داده کاوی تبدیل می شود. نظام داده کاوی ماشین یادگیرنده به گونه است که بسته به ظرفیت پردازشی مدام در حال توسعه خود، ابتدا منابع اطلاعاتی را شناسایی کرده و بعد اقدام به جمع آوری داده می کند، ضمن آنکه به الگوریتم های یادگیرنده ای برای تفکیک داده های قابل اطمینان از داده های نادرست و نیز اولویت بندی مطالب بر اساس اصل حداکثر کردن کیفیت و سود عمل می کند؛ اصلی که مبنایی غیر اقتضایی و غیر فرهنگی و غیر سلیقه ای دارد. رسانه های عصر انقلاب صنعتی چهارم تعامل را به جای تقابل انتخاب می کنند چراکه منافع بیشتری در هماهنگی وجود خواهد داشت تا در تقابل.
